Cornelis van Krieken

Relativiteit in de waarneming heet de tekst op deze pagina. Met eenvoudige afbeeldingen is duidelijk te maken dat de waarneming niet absoluut is, maar dat het oog op een heel subjectieve manier waarneemt.
In het eerste gedeelte vertrekken we met een grijsladder van wit naar zwart.

Een grijsladder van wit naar zwart. Het eerste wat opvalt is dat het grijs links op de achtergrond donkerder oogt dan rechts. De toonladder beïnvloed de waarneming ook al heb je hier geen enkel vloeiend kleurverloop. En dit is nog maar het begin.

Op een rij vlakken die grijstinten bevatten uit de toonladder zijn witte vlakjes geplaatst. Door contrastwerking komt het witte vlakje rechtsonder veel witter over dat het witte vlakje linksboven. Contrast werking zoals gezegd.

Zorgen we nu dat het contrast tussen de vlakjes en hun achtergrond gelijk blijft, dan is te zien dat de vlakjes onderling optisch nog steeds niet een gelijke toon hebben. Het vlakje rechtsonder is duidelijk veel donkerder.

Het is echter mogelijk om het grijs van de vlakje zo aan te passen dat alle vlakjes voor het oog hetzelfde zijn. Optische gelijkheid wil dus niet zeggen dat er gelijk contrast is. Het wonderlijke doet zich nu voor dat de achtergrondvlakken ongelijk van elkaar zijn, wat voor de kleine vlakjes ook geldt al komen deze optisch nu wel overeen.
In de filosofie zou je van dialectiek kunnen spreken. Het gelijke kan ongelijk zijn, maar omgekeerd kan het ongelijk ook gelijk zijn.
Als je er vanuit gaat dat het oog geen referentiekader heeft, dan zal dit effect ook in de dagelijkse waarneming plaatsvinden. Bijvoorbeeld een wit vel papier op tafel voor het raam. Het vel oogt toch egaal wit. Maak je er echter een foto van waardoor de waarneming een kader krijgt, dan is het ineens wel te zien.

Op de afbeelding boven is het wat grootschaliger toegepast. Onder de diagonaal heb je gelijke witte vlakjes. Boven de diagonaal zijn de lichte vlakje optisch gelijk. Er ontstaat een soort neveligheid boven de diagonaal. De neveligheid geeft een ruimtelijk effect. Let wel dat er geen enkele vloeiende overgang is zoals bij de halo!

Het effect doet zich ook voor bij donkere vlakjes. Onder de diagonaal zijn de vlakjes zwart.