Het schilderij ‘In de ochtend’ borduurt verder op de vragen die het schilderij met het luciferdoosje opriepen. In dat schilderij zorgde het doosje als lichtbron, voor een nauwelijks zichtbare halo. Deze halo ontstond in de ruimte tussen het doosje en de toeschouwer. De te onderzoeken vraag was; Wat gebeurt er wanneer er zich vlakken bevinden binnen deze ruimte? Wat is het visuele effect?
Het schilderij ‘In de ochtend’ is gebaseerd op de bevindingen, waarvan er onder de knop de technische uitleg te vinden is.
Deze uitleg begin met twee aquarellen gemaakt in de tijd dat ik mijn onderzoek deed. Het zijn geschilderde studies die ik nog steeds in mijn bezit heb.
Hier een studie-aquarel met een vierkant op een halo om vervorming van een vlak te onderzoeken. Het vierkant heeft hier een egale kleur. Door de contrastwerking vervormt het vierkant voor het oog. De rechter hoek buigt zich door contrastwerking visueel naar voren.
In deze studie is de vervorming ongedaan gemaakt. Het vierkant is weer vierkant maar de kleur in niet meer egaal. Het kleurverloop in het vierkant is een stukje van het verloop van de halo. Het vlak staat nu haaks op de kijkrichting.
Deze studie-aquarellen heb ik later digitaal opnieuw gemaakt, daarbij zijn de gebruikte mengprincipes gelijk. (Zie in de uitleg van het Zwaluw luciferdoosje)
De afbeelding hier is een digitale combinatie van de twee aquarellen boven. Nu is het verschil tussen de twee vierkanten goed te zien. Het linker vierkant zweeft ook meer in de ruimte. De kleurmenging van de halo en de vierkanten volgen hetzelfde principe als uitgelegd bij het schilderij met het luciferdoosje.
Wat de afbeeldingen hierboven aan het ‘licht’ brengen is dat vlakken optisch kunnen vervormen door een achterliggende lichtbron. Een vlak haaks op de kijkrichting zal een kleurverloop hebben, is dat niet het geval dan wijkt het vlak.
Het ruimtelijke effect van de vierkanten doet zich ook voor bij licht getinte vlakken, zoals deze afbeelding laat zien.
De vlakken op de halo hebben een verschillende afstand tot de waarnemer, beide zweven in de ruimte op verschillende afstanden. De kleuren van de vierkanten kom je exact tegen in de halo. Het is wonderlijk dat de hersenen hier ‘ruimte’ uit distilleren.
Wanneer je het kleurverloop binnen de vierkanten verandert moet dit wel leiden tot verbuigingen van het vlak.
Een willekeurige richting van het kleurverloop binnen de vierkanten, laten de vlakken ‘ruimtelijk’ draaien en optisch vervormen.
Dit optische fenomeen is de technische basis van het schilderij ‘In de morgen’. Zonder dat de muren en kozijnen enige ruimtelijke relatie hebben vormen ze de hoek van een ruimte. De raamkozijnen zitten wat wonderlijk ‘in’ de muur. Het schilderij ‘American Gothic’ op de muur is in verloop geschilderd zodat het vlak op de muur zit. Het loopt als het ware met de muur mee.
Het schilderij is een verzameling kantelende vlakken die de suggestie wekken dat ze een hoek van een kamer vormen. De lijst eromheen versterkt dat beeld. De hoek waaronder het doek in de lijst zit, zorgt ervoor dat de bloeddruppel loodrecht omlaag kruipt, al zal menigeen denken dat de lijn van de hoek in de kamer de exact verticale lijn is.
Een schilderij als deze maakt heel duidelijk dat het oog niet absoluut waarneemt. De waargenomen ‘werkelijkheid’ kan heel bedrieglijk zijn.
Mede door een schilderij als dit weet ik dat mijn ogen mijn grootste vijand zijn. Ik kan er niet ‘blind’ op vertrouwen en moet mijn denken in relatieve zin aanpassen.
Dat er geen simpele regels zijn voor deze vervorming leg ik uit op een pagina die verder los staat van een enkel schilderij. Het is een onderzoek dat tot wonderlijke waarnemingen leidt en de relativiteit van het waarnemen laat zien. De uitspraak ‘Zien op basis van hetgeen je niet ziet’ wordt dan heel begrijpelijk.